W sercu Pojezierza Brodnickiego, otulona gęstym lasem, istniała niegdyś osada Białe. To miejsce, które dziś kryje tragiczne wspomnienia z czasów II wojny światowej, było domem dla czterech rodzin leśników. W latach okupacji hitlerowskiej, w dwóch zagrodach mieszkało tu łącznie 17 osób. Jednak w ciągu dwóch dni, po wyzwoleniu tych terenów, osada przeżyła straszliwą zagładę.
Życie w Osadzie Białe
Osada Białe składała się z dwóch domów: drewnianego na górce, gdzie mieszkały rodziny Smolińskich i Hejków, oraz domu murowanego, zamieszkanego przez Godzińskich i Jabłońskich.
Rodzina Smolińskich: Franciszek i jego żona z pięciorgiem dzieci.
Rodzina Hejków: Alojzy z żoną, bez dzieci.
Rodzina Godzińskich: Starsze małżeństwo z synem i wnuczką.
Rodzina Jabłońskich: Wdowa z trójką dzieci.
Tragiczne Wydarzenia
Po wyzwoleniu tych ziem z rąk hitlerowców, 5 lutego 1945 roku, sowieci aresztowali i wywieźli Franciszka Smolińskiego i Alojzego Hejkę. Ich los pozostaje nieznany – do dziś nie wiadomo, gdzie spoczywają ich ciała.
Dwa dni później, 7 lutego 1945 roku, zabłąkany oddział niemiecki dokonał masakry na pozostałych mieszkańcach osady. Zginęli wszyscy, z wyjątkiem dwójki dzieci:
Regina Smolińska: przeżyła, leżąc w grobie, przysypana ziemią i słomą na zwłokach swojej matki.
Zygmunt Smoliński: ranny w nogę, ukrył się na strychu.
Tożsamości sprawców oraz motywów tego brutalnego mordu nigdy nie udało się ustalić.
Pamięć o Osadzie Białe
Po wojnie, domy w Białem były zamieszkiwane do lat 60. XX wieku, a następnie rozebrane. Przez lata miejsce masakry otulił las. W latach 90-tych Zygmunt Smoliński postawił skromny krzyż na miejscu dawnej osady. Z czasem rodziny pomordowanych postawiły kolejne krzyże.
W 2006 roku, z inicjatywy Nadleśnictwa Jamy, w lesie ustawiono kamień i odsłonięto pamiątkową tablicę. Niestety, Zygmunt Smoliński nie doczekał tej chwili – zmarł kilka miesięcy wcześniej.
Miejsce pamięci dziś
Dziś miejsce pamięci w Białem to przystanek historyczny, który przypomina o tragicznych wydarzeniach z 1945 roku. Znajduje się tu siedem tablic informacyjnych, które przedstawiają historię osady sięgającą XVII wieku, opisują wydarzenia masakry oraz lokalizację dawnego młyna.
Tablice poświęcone są również poszczególnym domom: drewnianemu domowi i stodole Smolińskich i Hejków, domu murowanemu i stodole Jabłońskich i Godzińskich.
Dojazd
Miejsce pamięci w Białem jest łatwo dostępne samochodem lub rowerem. Na miejscu znajduje się parking oraz zadaszona wiata, która może posłużyć jako miejsce piknikowe. To miejsce to także doskonałe miejsce na spacer pośród natury Pojezierza Brodnickiego. Niedaleko znajduje się malowniczo położone jezioro.
Zapraszamy do odwiedzenia tego miejsca, by uczcić pamięć tych, którzy zginęli w tragicznych okolicznościach i poznać historię osady Białe, która mimo upływu lat pozostaje żywa w sercach lokalnej społeczności.